بررسی “قاعده نفی سبیل” که یک قاعده فقهی است یکی از موضوعات مطرح شده در جلسه اخیر طلاب مدرسه فکری حاج ملاهادی سبزواری و مجموعه مکتب اسلامی میباشد که با توجه به وضعیت شیوع بیماری در کشور و جهان، نوع تعاملات و برخوردها با دنیا و با این بیماری، تعیین کننده و سرنوشت ساز خواهد بود.
بررسی قاعده تمدن ساز “نفی سبیل”
یکی از قواعد فقهی اسلام که از قرآن استخراج شده است، قاعده نفی سبیل است.
منبع و دلیل اصلی این قاعده آیه 141 سوره مبارکه نساء است. خداوند در این آیه میفرمایند:
الَّذِینَ یَتَرَبَّصُونَ بِکُمْ فَإِنْ کَانَ لَکُمْ فَتْحٌ مِنَ اللَّهِ قَالُوا أَلَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ وَإِنْ کَانَ لِلْکَافِرِینَ نَصِیبٌ قَالُوا أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْکُمْ وَنَمْنَعْکُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ۚ فَاللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ ۗ وَلَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا
“آنان که همواره حوادثی را برای شما انتظار می برند، اگر از سوی خدا برایتان فتح و پیروزی رسد، می گویند: مگر ما با شما [در میدان جنگ] نبودیم؟ [پس سهم ما را از غنایم جنگی بپردازید.] و اگر برای کافران بهره ای اندک [از غلبه و پیروزی] باشد، به آنان می گویند: آیا [ما که در میان ارتش اسلام بودیم] بر شما چیره و مسلّط نبودیم؟ [ولی دیدید که ازضربه زدن به شما خودداری کردیم] و شما را [ازآسیب و زیان مؤمنان] مانع می شدیم [پس سهم غنیمت ما را بدهید.] خدا روز قیامت میان شما داوری می کند؛ و خدا هرگز هیچ راه سلطه ای به سود کافران بر ضد مؤمنان قرار نداده است.”
ظاهر این آیه همانطور که از خواندن ساده ترجمه هم به دست میآید نشانگر این است که اگر فردی مومن حقیقی باشد، یا به عبارتی دیگر، اگر ایمانش در درجهی بالایی باشد هیچ وقت کفار و دشمنان خدا بر او چیره و مسلط نخواهند شد و ایمان او این اجازه را به او نمیدهد که زیردست و ذلیل دشمن خدا بشود.
مصادیق “نفی سبیل”
فقهای گرانسنگ اسلام در طول تاریخ ذیل این آیه و این قاعده فقهی بحثها و تلاشهای زیادی انجام دادهاند و برای این قاعده مصادیق و مسائلی را نیز روشن کردهاند.
برای نمونه فقها ازدواج یک زن مسلمان با غیرمسلمان را اگر جایز نمیدانند از همین قاعده و اصل استفاده کردهاند که با این ازدواج یک غیرمسلمان بر یک مسلمان تسلط پیدا میکند.
یا برخی معاملات و تجارات با غیرمسلمانان و کفار که مایهی تضعیف مسلمانان شود طبق این قاعده حرام است، مثل ضعیف شدن بازار تولید داخلی و یا باعث تسلط کفار بر مسلمین شود مثل وابستگی به یک محصول خارجی که اضطراب تحریم آن وجود داشته باشد.
“نفی سبیل” در اندیشه امام خمینی رحمه الله
اما بررسی آرای فقهی و سیاسی حضرت امام خمینی رحمه الله ذیل این اصل اسلام، نگاهی فراتر به ما میدهد، آنجا که این فقیه عظیم الشأن مساله را خیلی فراگیرتر و جهان شمول تر مطرح و مصادیقی هم در عصر خودش برای آن بیان میکند.
و بهتر این است که نصیحت ما را گوش کنند و با ملت ما موافقت کنند و امریکا را محکوم کنند. و این حربهاى که در دست آنهاست که حربه نفت است، این حربه را به کار ببرند. خارج به شما، اجانب به شما احتیاج دارند. شما به آنها احتیاج ندارید. چرا خودتان را ذلیل مىکنید در مقابل اشخاص دیگر؟ خداى تبارک و تعالى مىفرماید: عزت براى مؤمنین است. مؤمنین باید عزیز باشند. چرا خودتان را ذلیل مىکنید براى یک خیالهایى که کردید که نمىشود این ابرقدرتها چه بشود؟ امروز دیگر آن روزها نیست که نشود. همه کارى مىشود.
صحیفه نور، جلد 11، صفحه 150
نمونه تاریخی نگاه فقهی و تمدنی امام در اعتراض به قانون شرم آور کاپیتولاسیون است:
بسم الله الرحمن الرحیم
لن یجعل الله للکافرین على المومنین سبیلاً
آیا ملت ایران مىداند در این روزها در مجلس چه گذشت؟ مى داند بدون اطلاع ملت و به طور قاچاق چه جنایتى واقع شد؟ مىداند مجلس به پیشنهاد دولت سند بردگى ملت ایران را امضاء کرد؟ اقرار به مستعمره بودن ایران نمود؟ سند وحشى بودن ملت مسلمان را به آمریکا داد، قلم سیاه کشید بر جمیع مفاخر اسلامى و ملى ما، قلم سرخ کشید بر تمام لاف و گزافهاى چندین ساله سران قوم، ایران را از عقب افتادهترین ممالک دنیا پستتر کرد؟ اهانت به ارتش محترم ایران و صاحب منصبان و درجهداران نمود؟ حیثیت دادگاههاى ایران را پایمال کرد؟ به ننگینترین تصویب نامه دولت سابق با پیشنهاد دولت حاضر بدون اطلاع ملت با چند ساعت صحبتهاى سرى، راى مثبت داد؟ ملت ایران را در تحت اسارت آمریکائىها قرار داد؟ اکنون مستشاران نظامى و غیر نظامى امریکا با جمیع خانواده و مستخدمین آنها آزادند هر جنایتى بکنند، هر خیانتى بکنند، پلیس ایران حق بازداشت آنها را ندارد. دادگاههاى ایران حق رسیدگى ندارند، چرا؟ براى آنکه آمریکا مملکت دلار است و دولت ایران محتاج به دلار.
صحیفه نور، جلد 1، صفحه 109
مسلط شدن دشمنان اسلام بر جامعه و حکومت اسلامی در هر زمانی به شکلی خودش را نشان میدهد، گاهی در کاپیتولاسیون است، گاهی در به غارت بردن نفت است، گاهی برجام و سند 2030 است، گاهی واردات بی رویه کالاهای خارجی و فلج کردن بازار داخلی است، گاهی در وادادگی فرهنگی و رسانهای به غرب است، گاهی در وابستگی علمی و دانشی به مجامع مثلاً علمی غرب است از جمله تبعیت محض از نظریات و استانداردهای آموزشی و علمی که توسط غرب مطرح میشود.
اگرچه که این قاعده بیانگر نفی مطلق ارتباط با کفار و غیرمسلمان نیست لکن باید متوجه باشیم که اصل استقلال و اعتلای اسلام و جامعهی مسلمین، از نوامیس خداوند تبارک و تعالی است که نابودیاش برابر با نابودی اصل اسلام است.
