مقصود از سفر اردوهای مدرسه‌ای یا سفرهای شسته و رفته با هواپیما و هتل و غذاهای آن‌چنانی نیست؛ در این مدل سفرها دیدن و مشاهده‌ی ظرفیت‌ها، کسب تجارب و عبرت گرفتن که مدنظر قرآن است محقق نمی‌شود، چراکه قرآن علت سفر را نظر بیان می‌کند و نظر با دیدن و رؤیت صرف تفاوت دارد،
حجت الاسلام محمد اسماعیل زاده و حمید اسماعیل زاده
سومین نشست راه رسیدن به تمدن اسلامی، مشهد مقدس
+دریافت صوت جلسه
یکی از مسائل مهم و راهبردی در مکتب اسلامی سفر است. بنا بر آیاتی در قرآن مانند “قد خلت من قبلکم سنن فسیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبه المکذبین”و آیه 46 سوره مبارکه‌ی حج، آیه‌ی 20 سوره‌ی عنکبوت و… می‌توان از اهمیت این امر به‌خوبی آگاه شد.
اگر بخواهیم برخی مسائل برای بچه‌ها خوب جا بیفتد این امر در سفر تحقق می‌یابد لکن کدام سفر؟ مقصود از سفر اردوهای مدرسه‌ای یا سفرهای شسته و رفته با هواپیما و هتل و غذاهای آن‌چنانی نیست؛ در این مدل سفرها دیدن و مشاهده‌ی ظرفیت‌ها، کسب تجارب و عبرت گرفتن که مدنظر قرآن است محقق نمی‌شود، چراکه قرآن علت سفر را نظر بیان می‌کند و نظر با دیدن و رؤیت صرف تفاوت دارد، نظر کردن همراه با تأمل و دقت است و این حاصل نمی‌شود جز بااینکه سفرها واقعی باشد.
از طرفی هم هدف این نیست که صرفاً و بی‌جهت متحمل سختی‌هایی شویم، در سفرهای گذشتگان که ماه‌ها طول می‌کشید و سختی‌های زیادی می‌کشیدند، مشاهده و نظر به مسائل و پدیده‌های اطراف اتفاق می‌افتاد و آن‌ها در این سفرها زندگی می‌کردند و آموزه‌هایی کسب می‌کردند، به‌عبارت‌دیگر اینکه امروزه تکنولوژی و صنعت فاصله سفر بین مناطق را کم کرده، لزوماً همیشه خدمت و پیشرفت نبوده است بلکه خیلی از اوقات ما را از بهره‌گیری از خیلی از ظرفیت‌ها محروم کرده است.
از وطن ها دور شوید
شعری منسوب به حضرت علی علیه‌السلام به این معنی اشاره دارد که از وطن‌هایتان دور شوید و در طلب چیزهای عالی سفر کنید که در سفر پنج خاصیت است، معیشت کسب می‌کنید، با آدم‌های بزرگ روبه‌رو می‌شوید، هم‌وغمتان برطرف می‌شود و علم و ادب یاد می‌گیرید:
تَغَرَّبْ عَنِ اَلْأَوْطَانِ فِی طَلَبِ اَلْعُلَى
وَ سَافِرْ فَفِی اَلْأَسْفَارِ خَمْسُ فَوَائِدَ
تَفَرُّجُ هَمٍّ وَ اِکْتِسَابُ مَعِیشَهٍ
وَ عِلْمٌ وَ آدَابٌ وَ صُحْبَهُ مَاجِدٍ
فَإِنْ قِیلَ فِی اَلْأَسْفَارِ ذُلٌّ وَ مِحْنَهٌ
وَ قَطْعُ اَلْفَیَافِی وَ اِرْتِکَابُ اَلشَّدَائِدِ
فَمَوْتُ اَلْفَتَى خَیْرٌ لَهُ مِنْ قِیَامِهِ
بِدَارِ هَوَانٍ بَیْنَ وَاشٍ وَ حَاسِدٍ
ویژگی اصلی سفرهای مکتب اسلامی
ناظر به تحقق و کار
سفر باید ناظر به تحقق باشد یعنی برای دلیلی و انجام یک عملیات سفر کنیم، سفر کردن فقط برای تفریح دلیل ما نیست.
روستاها به سبک زندگی اسلامی نزدیک‌ترند
نگاهمان این است که بچه‌ها بیشتر به روستاها سفر کنند زیرا در روستاها سبک زندگی درست تا حدی قابل‌مشاهده است، اگرچه آن‌ها هم با سبک زندگی اسلامی فاصله دارند ولی شرایط خانه‌ها، معماری و تغذیه‌ی سالم در روستا نسبت به شهر بهتر است.
مشاهده معماری‌ها در سفر
حرم امام رضا علیه‌السلام را شیخ بهایی طوری طراحی کردند که از چهار طرف وقتی به حرم نگاه می‌کردیم یک گنبد و دو گلدسته دیده می‌شد ولی با ساخت هتل‌ها و آپارتمان‌ها چشم حرم را کور کردند، این‌ها اصلاً از تمدن اسلامی چیزی نمی‌فهمند. معماری خیلی مهم است، مشاهده بناهای مستحکم و پابرجای خشتی و گلی، طراحی‌های حکیمانه، دیدن قنات و … هیمنه تمدن و معماری غربی را در نگاه حکمت‌جوها خرد می‌کند و ارزش معماری اسلامی و ایرانی را از نزدیک می‌بینند.
پس گفتیم سفر ناظر به تحقق است و تحقق ناظر به کار و عملیات است. در حال حاضر فصل انار در کاشمر است و اگر بتوانیم باغی را پیدا کنیم که بچه‌ها بروند و انار جمع‌آوری کنند، هم چیز یاد می‌گیرند، هم فعالیت اقتصادی است، هم کمک است و هم تفریح و در ضمن این سفر یک ساختاری را محقق می‌کنند.
رابطه هجرت و سفر
علما و بزرگان ما هم بسیاری از دروس خود را در سفر می‌آموختند. آیه‌ی صریح قرآن است که می‌فرماید هجرت کنید برای کسب علم، برای جهاد، یا حتی هجرت از شهری که امکان زندگی مؤمنانه در آن نیست.
سفر گردشگری نیست
اگر سفر به‌درستی محقق شود سبب سازندگی و رشد است. دشمن و تمدن غرب هم صراحتاً با سفر مقابله نکرده بلکه قالب سفر را با عنوان گردشگری برای اهداف پست تغییر داده است.
برنامه‌ریزی در سفر
در اردوهای مدارس و سفرهای گردشگری که با برنامه‌ریزی دقیق قبلی صورت می‌گیرد و از قبل محل اسکان، نوع غذا، نحوه حضور در منطقه و … را مشخص می‌کنند، باعث می‌شود ظرفیت‌های منطقه مورد توجه قرار نگیرد، چراکه وقتی همه‌چیز آماده است سؤال و دغدغه ایجاد نمی‌شود تا برای رفع نیاز از منابع موجود در منطقه بهره برد و بالتبع به شناخت و تفکر در آن منطقه برسیم، حتی خیلی از این برنامه‌ریزی‌ها ظرفیت‌های سفر را هم نابود می‌کند؛ اما اگر جنس برنامه‌ریزی در سفر را تغییر دهیم و با توجه به اقتضائات هدف و فلسفه سفر برنامه‌ریزی کنیم، افراد فرصت مشاهده و تحقیق درباره‌ی ظرفیت‌ها و محصولات و تولیدات آن منطقه را پیدا می‌کنند.
در پاسخ به سؤال یکی از حاضرین که مکتب چه برنامه‌ای برای تحقق ایثار و نظم در سفر دارد؟
ما قائل به این هستیم که انسان تهی و خالی از برنامه نیست، بلکه فطرت و نقشه‌ی حکمت در وجودش نهاده شده و نیاز ندارد که کسی بیاید و قدم‌به‌قدم دست او را بگیرد و پیش ببرد، کار انبیا و اولیا هم این نبوده که انسان را این‌گونه رشد دهند، بلکه کارشان هدایت، تبیین و ترسیم نقشه‌ی درستی از مسیر بوده است، لذا ما فقط باید بستر سفر حکیمانه را مهیا کنیم بی‌آنکه خیلی بخواهیم در جزئیات و اهداف لحظه‌ای آن ورود کنیم.
امنیت در سفر
دو مسئله در بحث سفر وجود دارد یکی امنیت و دیگری اقتصاد. سیستم امنیتی در اسلام بر اساس صدقه، قربانی، حرز و دعا و موقوفات است، اگرچه که دیگر باور چندانی نسبت به این مسائل نباشد. اگر کسی به دنبال بیمه در سفرهای مکتب است باید گفت که بیمه یکی از ملحدانه‌ترین ساختارهاست و اسلام جایگزینی بهتر و متعالی‌تر از بیمه را دارد و آن وقف است.
محور سبزوار به مشهد یکی از پرتصادف‌ترین محورهاست. ما پیشنهاد کردیم که در این محور برای کم شدن آمار کشتگان قربانی کرده و به فقرا بدهیم اما عملی نشد یا موقوفه‌ای را احداث کنیم که اگر کسی آسیب دید هزینه‌های اولیه‌اش ازآنجا تأمین شود. مسئله‌ی بعد هم حرز و دعا است که خانواده‌ها این احراز رو یاد بگیرند و همراه بچه‌ها کنند.
اقتصاد در سفر
ازلحاظ اقتصاد هم پیشنهاد ما این است که خانواده‌ها باهم شبکه شوند و هر یک که می‌توانند خانه‌ی خود را در اختیار خانواده‌های شهرهای دیگر قرار دهند تا در مدتی که در سفر هستند ازنظر اسکان هزینه‌ها کم شود و چون نگاه مکتبی دارند با یکدیگر آشنا شوند و چیزی یاد بگیرند، در اکثر شهرها این امکان هست که باید شبکه‌سازی شود و در سایت یا کانال اطلاع‌رسانی کنیم.
اگر هم خانواده‌ها با طب و سبک زندگی اسلامی و آداب مهمانی و میزبانی آشنا شوند در کاهش هزینه‌ها مؤثر است. مثلاً همراه داشتن خرما و حلوایی از سویق در سفر به‌صرفه و مطلوب است. سعی کنیم خیلی هم به فکر خوردن و آشامیدن نباشیم زیرا بحث گرسنگی که در اسلام مطرح شده فوائد زیادی دارد.
برای وسیله‌ی نقلیه هم عزیزان که از شهری به شهری می‌روند و صندلی خالی دارند اطلاع بدهند تا شخص دیگری هم با او هم‌سفر شود تا ان‌شاءالله در دل این روابط و رفت‌وآمدها اتفاقات مکتبی خوبی بیفتد.